Saz Tavugu / Sutavuğu / Common moorhen / Gallinula chloropus

TANIMI
Soyu:Omurgalı hayvanlar (Vertebrata)
Sınıfı: Kuşlar (Aves)
Şube:Turnagiller (Gruiformes)
Familya: Sutavuğu (Rallidae)
Gallinula chloropus,tercüme edilirse yeşil ayaklı tavukçuk demektir.
Avrupa'da yaşayan sutavukları 33cm boy uzunluğu ile kekliklerden az daha küçüktürler.
Koyu renkli bir su kuşudur, gagası ve gaga üstündeki deri plaka kırmızıdır, gövde yanından beyaz bir çizgi geçer.
Hem yürürken hem de yüzerken devamlı kuyruğunu kakar ve bu esnada beyaz kuyruk altı örtülerini gösterir.
Yüzerken gövdesi oynaktır, devamlı başını ileri geri oynatır.
Sakarmekenin aksine yüzerken öne yatar.
Genci daha açık renklidir, gövdesi grimsi kahverengi, gagası koyu renklidir.
Genç sakarmekeden beyaz böğür çizgisi ve kuyruk altı deseniyle ayrılır.
Sık sık yüzer, sakarmekeye kıyasla daha sık örtü altında saklanır.
Rahatsız edildiğinde çoğu zaman su yüzeyinde koşturarak kaçar.(kaynak:Cavit Bilen )
Ayakları ve bacakları sarı-yeşil renkli olup,dizin az üzerinde kırmızı bir dizbantı bulunur.
Suda yüzerken havaya doğru tuttukları kuyruklarını ve başlarını ritmik olarak sallamaları ile dikkat çekerler.
Yumurtadan yeni çıkmış yavrularn sarı uçlu oranj-kırmızı gagalarının uçlarında yumurta dişi de denilen sarı-beyaz bir hörgüç bulunur.
Alın paletleri ise dikkat çekecek kadar kırmızıdr.
İlk tüyleri sırt tarafında yeşilimsi bir parıltısı olan siyahtır.
Gözün üzerinde ise kaş benzeri parlak mavi bir çizgi görülür.
Genç elbisesi ise üst tarafında gri-kahve ve alt tarafı gri-beyaz renklidir.
Çene ve gırtlakları ,boğazlarının yan tarafları pas renkli iken kirlibeyaz renklidir.
Genç elbisesiden erişkin elbisesine geçişte ise baş ve sıt zeytinkahvesi rengine döner.
Bu arada gaga da yavaş yavaş kırmızıya döner ve ilkbaharda tamamen erişkin rengine kavuşur.

Habitatı
Kıyısı sık sazlıkla örtülü,tatlı su içeren tüm göller,göletler,su dolu çukurlar onların yaşam alanını oluşturabilir.
Hatta,parklar içindeki göletler,su ile dolu balçık ve kum çukurları bile tercih ettikleri yerler arasındadır.

Yayılışı
Genel olarak büyük yayılma alanlarına bağlı olarak yazarına göre değişik sayıda alt türleri vardır.
Ancak 20.ci yüzyılda bu alt tür sayısı azalmıştır,zira boy ve renk farkları artık alt tür olarak değerlendirmeye alınmamaktadır.
Engler(2000),14 alt türden yola çıkarak aşağıdaki listeyi oluşturmuştur.Avrupa'da görülen nominant tür olan Gallinula cloropus chloropus'dan başka,görülebilen alt türler:
G. c. indica : Arap yarım adasının güneyinde , Irak, Kaschmir, Güney tibet, Çin'nin güneyi ve doğusu , Japonya, Riuki adaları, Taiwan, Hainandao, ön ve arka Hindistan, Sri Lanka, Birma s Malakka'dan Tenasserim'de görülür.
.G. c. orientalis :Malakka'nın güneyinde, Sumatra, Java (adaları ), Bali, Lombok, Sumbawa, Flores, Kangean, Borneo (Kalimantan) ve Sulawesi'de görülür.
.G. c. lozanoi : Philippin'lerle sınırlıdır.
.G. c. guami : Marian'de yaşar.
.G. c. meridionalis :lAfrika'da Tropen'den Kapprovinz'e Sao Tomé und Annobón adalarında yaşar..
.G. c. pyrrhorhoa :Madagaskar, Réunion ve Mauritius'de görülür.
.G. c. sandvicensis: Hawaii'de yaşar.
.G. c. cachinnans :Kuzey ve orta Amerika'da, Bahamalarda, Bermuda ve Galapago adalarında yaşar.
.G. c. cerceris :Küçük ve büyük Antil'lerde yaşar..
.G. c. pauxilla: Kolombiya'nın küzeyinde ve batısında, Ekvatorunbatısında ve Peru'nun Kuzeybatı kıyılarında yayılış gösterir.
.G. c. galeata: Uruguay, Kuzey Arjantin Paraguay, Brezilya, Doğu Bolivya, Guayana, Trinidad ve Venezüella'nın Kuzeyinde yayılış gösterir.
.G. c. garmani : Peru, Bolivya'nın batısında,, Argentin'in Kuzeybatısında Şilinin kuzeyinde bulunur.
.G. c. correiana :Adalarda yaşayan bir başka alt türdür. Azore adalarında, Terceira ve Fayal'da bulunur.
.G. c. seychellarum ve G. c. barbadensis iki ada türüdür ve bunların alt tür olmaları konusu halen tartışma konusudur., Seyşel adalarında ve Barbados'ta yaşarlar..

Beslenme
Ot,saz uçları ,çeşitli su bitkileri ,su ve bataklık bitkilerinin tohum ve meyveleri,sümüklü böcekler,böcekler,soluncanlar,iribaşlar ve bazen de yumurta ile beslenirler.

Biyolojisi
Sutavuklarının yumurtlama döneminde çevrelerinde hemcinslerine tahammülleri yoktur.
Bölgelerini sıkı sıkıya korurular..
Yumurtlama dönemi Mayıs-Temmuz arasındadır ve iki kere üst üste yumurtlayabilirler.
Hatta ebeveynlerden biri diğer yavrularla ilgilenirken,diğer ebeveyn yeni yumurtaların üzerinde kuluçkaya yatabilir. Daha sık olarak anneleri yeni yumurta üzerinde yatarken kendilerine bakabilecek hale gelen yavrular, biraraya gelerek ebeveynsiz bir aile oluştururlar.
Daha sonra bu yavrular yeni gelen yavrularla ebeveynleri ile birlikte ilgilenirler.
Yuva kolayca tırmanılabilecek sazlık bir yerde,ya da su yüzeyinde bir yaprak ve kamış yığını şeklinde olabilir.
Yuva yeşilliklerle kaplı derin bir çukur halindedir.Bir yuvada genellikle 43 mm boyunda 7 ila 10 yumurta bulunur.
17-22 gün boyunca iki eş de yumurtalar üzerinde nöbetleşe oturur.Yavrular siyah tüylüdürler ve gagaları sarıdır.
Başlangıçta besinler önlerinde tutulur.Daha sonraları anneleri,sudan çıkardıkları yeşilliklleri yavruların önüne koyarlar.
Onlar bu yeşillikler arasından yiyeceklerini kendileri seçerler.Eylülde yavruların ilk tüyleri dökülür ve kışlık giysilerini giyerler.


Göçü
Kuzey ve Güney Amerika,Tropik Afrika,Euroasya ve Avrupa'nın orta İskaninavya'ya kadar olan bölgesinde yerleşiktirler.
Kuzey ve orta Avrupa'nın bir bölümünde ise kışları Güney ve Batıavrupa'da geçiren kısmi göçmendirler.
Göç zamanı Ekim'den Nisana kadardır.
Sutavukları geceleri bireysel göç ederler.
Uçma güçleri az olan bu kuşlar, göç sırasında sınırlarını zorlar ve bu nedenle göç mevsimi zaman zaman bitkin kuşlara denk gelmek mümkündür.
Bazı sutavukları da zorlu kış şartlarına rağmen Orta Avrupa'da kalmayı yeğlerler.

Popülasyonu
Sutavuklarının popülasyonu,zorlu kış şartlarına ,biyotop miktarındaki kayıplara ve sakarmeke rekabetine göre değişim gösterir.
Bir hektar su alanında yaklaşık 3 ila 7 çift barınabilir.


Bu arada sutavuk yavrularının ve yetişkinlerinin birçok düşmanı vardır.
Turna ve yayınbalıkları sutavuğu yavrularının baş düşmanlarındandır.
Birçok yavru, yırtıcı kuşların bol olduğu yıllarda ikinci yaşam yılınıdolduramamaktadır.
Akkuyruklu kartallar ve atmacalar genellikle ,şahinler ve doğanlar bazen su tavuğu avlayan yırtıcılardandırlar.

Davranışları
Orta ve Bati Avrupa`nin bircok ülkesinde parklarda insanlar tarafindan beslendiginden dolayi ehlilestigi icin yasam tarzi kolayca izlenebilir olmustur.

Su tavuklarında eş seçimi,göçmen olan türlerinde ilkbaharda, kış grubu çözülmeden başlar.
Normal olarak sutavuklarında eşleri dişiler seçer,bu arada dişiler arasında şiddetli kavgalar olur. Bu kavgaları kazanan dişi en iyi beslenmiş erkeği kendine eş olarak seçer.
Bu besli erkeği seçme durumu ,kuluçka dönemi ve yuva güvenliği açısından uygun görüldüğündendir.
Göçmen olmayan su tavuklarında eş seçimi Ekim-Aralık ayları arasında yapılır.Bu türlerde yıllarca birlikte yaşayan eşlere de rastlanabilir.
Çiftleşme ise,erkeğin su içinde kendine yaklaşan dişiye ,onu etkilemek amacıyla suya gagasıyla sanki su içinde birşey arıyormuş gibi vurmasıyla başlar.
Dişi arkasını dönüp giderse,erkek de onu takip eder,ama kısa bir süre sonra dişi de erkeğe doğru dönerek su yüzeyine gagasıyla vurmaya başlar
Bu çiftleşme ritüeline ait gibi görünen takip ve su yüzeyine gaga ile vurma işlemi birkaç kez tekrarlanır.
Gerçekleşmiş bir çiftleşme,eşlerin artık birbirlerine yakın durmaları ve birbirlerinin tüylerini temizlemelerinden anlaşılabilir.




Yerel Adlar
Denizli yöresi : Su tavuğu-yeşil ayaklı su tavuğu,su batağı,su potağı,küçük saz tavuğu,
kaynak: Wolfkenan(Süleyman Kenan Çungur)teşekkürlerimle...(20.11.2009)
Diyarbakir yöresi:Mırişka avi.Kaynak: Cirano (Durzan Cirano) beye tesekkürlerimle (23.11.2010)

Ses-Ötüşü
En çok duyulan sesleri "kurr" veya "krürr"dür.
Özellikle yavrularını ,sudan yüzerek veya karadan gelen olası bir düşmana karşı veya havada görülen bir yırtıcıya karşı ikaz etmek üzere çıkardıkları alarm sesleri kısa ve kopuk kopuktur.
Korku sesleri de kısadır.
Yuvalarının yakınlarına hemcinsleri yaklaştığında veya yuvalarını tehdit altında hissederse tıslamaya benzer sesler çıkarırlar.
Yumurtalardan da,yavrular çıkmadan az önce "pip" sesleri duyulur .0 daha sonra da yalvarma ve moral sesleri ile ebeveynleri ile ilişki kurarlar.
Bu sesler daha çok "keee-ip" gibi kulağa tiz gelen seslerdir.
Kaçışan yavrular da koşarken ,kulağa korkmuş,ürkmüş izlenimi veren "ptili ptili" gibi hızlı ve peşpeşe sıralanmış sesler çıkarırlar.

Ebeveynler yavruları yumuşak bir "duggg" sesi ile çağrır.


Sesi: En tipik sesi ani, yüksek, çağıltı gibi bir �grrll� veya iki üç heceli �kueet�kuette-uett�.
Gece ısrarlı ve tekrarlı bir gıdaklaması duyulur, �krek-krek-krek�� veya daha kısa çeşidi olarak �kek� veya �kr-r-ek�.
Çoğu sesi sakarmekenin sesleriyle karıştırılabilir.(kaynak:Cavit Bilen)





Kaynaklar
- www.natur-in-nrw.de/HTML/Tiere/Voegel/TV-124.html, www.reuber-norwegen.de/RundeInfoVoegelTeichhuhn.html, de.wikipedia.org/wiki/Teichralle, www.natur-lexikon.com/Texte/HWG/001/00093/HWG00093.html Cavit Bilene yardımlarından ötürü teşekkürler...
Kaynak:
www.idefix.com/kitap/turkiye-ve-ortadogunun-kuslari-r-f-porter/tanim.asp?sid=CPORZO6HJ6XDEFBUY801

BU YAZI   www.trakus.org  den ALINTIDIR

 


FOTOGRAFLAR :
KUTLU KEMAL KORTAN  
NAMIK KEMAL KORTAN